گفتنی است دونالدسن فارغ­ التحصیل مدرسه تبلیغات کِنِدی در هارتفورد^[۱] و اهل انگلستان است که مدت شانزده سال در ایران و مشهد سکونت داشته و به همراه همسرش برخی از سرزمین­های اسلامی را در نوردیده است[۲]. برخی آثار وی که بیشتر شیعه ­پژوهانه می­باشد، عبارت است از،

۱ – عقیده شیعه در باب امامت .

“The Shiah doctrine of the Imamate”

Islamic law and legal theory. Ed. I.Edge

Aldershot: Dartmouth, 1996, (The International Library of Essays in Law & Legal Theory: Legal Cultures, 7) , pp.461-470)Article originally published in 1931(.

۲ – ازدواج موقت در اسلام.

“Temporary marriage in Islam”

Moslem World , 1936 , 26 , pp.358-364

۳ – محراب های مهم در حرم مشهد .

“Significant Mihrabs in the Haram at Mashhad”.

Ars islamica,1935 (2) , pp.118-127.

۴ – فقه نوین ایران .

“Modern Persian law”

Moslem World , 1934 , 24 , pp.341-349 .

۵ – سلمان پارسی .

“Salman the Persian”

Moslem World , 1929 , 19 , pp .338-352

۶ – حوزه های علمیه مشهد .

“The shrine colleges of Meshed'”

Moslem World , 1926 , 16 , pp.72-78.

۷ – کمیل : محرم راز .

“Al-Kumail: A companion of the Secret”

Moslem World , 1938 , 28 ,  pp.249-257

محمد بن مرتضی کاشانی معروف به ملا محسن فیض[۳]

  او را بیشتر به عنوان یک عارف و فیلسوف شناخته اند تا یک فقیه . او صاحب کتاب ابواب الجنان[۴] است[۵] . برای خواننده غربی جالب است هنگامی که می بیند یک سفیر خارجی به دربار شاه عباس آمد و از حکومت وی خواست به وی اجازه دهد تا با علمای ایران راجع به مباحث دین بحث کند و پیشنهاد کرد که اگر او به حقانیت اسلام قانع شد ، مسلمان شود و در غیر این صورت ایشان ( علمای مسلمان ) باید مسیحی شوند . مشهور بود شخص مسیحی می توانست آنچه را افراد در دست دارند ، پیش بینی کند . ملا محسن رئیس جلسه بود ، او سر بحث را با نماینده خارجی با این سوال باز کرد که چرا حکومتش شخصی محقق و عالم را برای مباحثه با آنها به جای یک بی سواد نفرستاده است . نماینده خارجی پاسخ داد : «تو از توافقی که با من کردی نمی توانی شانه خالی کنی ، پس چیزی در دست خود بگیر تا به تو بگویم چه در دست داری .» بنابراین ملا محسن تسبیحی ساخته شده از (خاک) قبر امام حسین  (ع) بدست گرفت . حضار دیدند نماینده خارجی در فکر عمیق فرو رفت . ملا محسن از او پرسید : « چرا درنگ می کنی ؟ » او پاسخ داد : « این طور نیست که فکر کنی گیج شده باشم ، اما طبق محاسبه من شما در دستتان قطعه ای از زمین بهشت را دارید و من متعجبم چگونه پیش آمده که قطعه ای از زمین بهشت به دست تو افتاده است .» ملا  محسن گفت : «درست گفتی من قطعه ای از بهشت در دست دارم ، تسبیحی از قبر مطهر فرزند دختر پیامبر (ص) است ، اکنون حقانیت دین ما و پوچی دین شما برایت آشکار شد . » گفته اند نماینده خارجی اسلام آورد[۶].

   ملا محسن غنا را مجاز می دانست ، و دیده اند در باغ خود متواضعانه به رکوع رفته و در حالی که کنیزی برای او می خواند ، می گریست[۷] . از برخی جهات او را بسیار ساده لوح معرفی کرده اند . یک بار او چاقوی جیبی خود را در بازار انداخته بود سپس چون بعد از یک سال یادش آمد که چنین شده ، خواست کسی را به دنبال فرستد ، اما بعضی به او گفتند پیدا کردن آن بعد از یک  مدت مدید کاری بس  دشوار است . وی در جواب ایشان گفت : «مردم مسلمانند چگونه آن را بدون اجازه من بردارند؟»[۸] در هر حال نقل شده است بیش از دویست کتاب و رساله تألیف نموده که اسامی شصت و هفت مورد آن ها در قصص العلماء وارد شده است[۹].[۱۰]او در سال ۱۰۹۱ ﻫ / ۱۶۸۰ م از دنیا رفت.

مقبره فیض کاشانی در کاشان

[۱۰]  واضح است که دونالدسن در ترجمه فیض به قصص العلماء متکی است و احتمالا سایر مصادر ترجمه وی مانند روضات الجنات ، ریاض العلماء و امل الآمل را ندیده و یا در اختیار نداشته است . (م)